Στη διάρκεια της ζωής του ο άνθρωπος θα κληθεί να έρθει αντιμέτωπος με την απώλεια. Η απώλεια μπορεί να είναι, απώλεια της υγείας, ένας χωρισμός, υλική απώλεια (π.χ. χρεοκοπία) και φυσικά η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου μέσο του θανάτου. Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ο άνθρωπος καλείται να πενθήσει την απώλεια αυτή, και αν και στο άρθρο αυτό θα μιλήσουμε για το πένθος θανάτου, οι παρακάτω καταστάσεις συχνά συμβαίνουν και στις υπόλοιπες απώλειες.
Ο χαμός ενός αγαπημένου προσώπου, κατά γενική ομολογία αποτελεί την πιο δύσκολη, χρόνια και επίπονη διαδικασία αποχωρισμού που ο άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει στη ζωή του, και εδώ ξεκινάει το πένθος.
Πένθος είναι η αναμενόμενη και λογική αντίδραση στην απώλεια, την οποία ο καθένας βιώνει με προσωπικό τρόπο. Εδώ τα συναισθήματα, ο χρόνος και η συμπεριφορά του κάθε ανθρώπου είναι διαφορετική.
Τα στάδια του πένθους για μια απώλεια, σύμφωνα με την Ελβετίδα-Αμερικανίδα Ψυχίατρο Elizabeth Kubler-Ross το 1969, είναι πέντε: Η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη και τέλος η αποδοχή της νέας συνθήκης. Τα στάδια αυτά δεν έχουν γραμμική πορεία και ενδέχεται ο πενθούντας
να γυρίσει σ’ ένα προηγούμενο στάδιο , να υπερκεράσει κάποιο άλλο ή να μείνει σ’ ένα για μεγάλο διάστημα. Σε γενικέ γραμμές όμως , είναι επιθυμητό να έχει φτάσει στο στάδιο της αποδοχής, για την νέα κατάσταση στη ζωή του, γύρω στους έξι μήνες μετά την απώλεια και να μην εμφανίζει μεγάλες
δυσλειτουργίες στην καθημερινότητα του. Με λίγα λόγια, να έχει μάθει να ζει με τον χαμό του αγαπημένου προσώπου και να μπορεί να συνεχίσει την ζωή του, με σχετικά καλή λειτουργικότητα.
Πότε το πένθος είναι φυσιολογικό και πότε παθολογικό;
Στο φυσιολογικό πένθος αρχικά το άτομο πρέπει να συνειδητοποιήσει την νέα κατάσταση. Αρχικά νοιώθει μοναξιά, λύπη και αποκομμένος ακόμα και όταν είναι με παρέα. Τα συναισθήματα αυτά γίνονται ακόμα πιο έντονα κατά τη διάρκεια της νύχτας, όταν το άτομο αναπολεί στιγμές που
βίωσε με τον/την εκλιπόντα και υπάρχει το ενδεχόμενο να αναζητά αντικείμενα ή μέρη που είχε μοιραστεί με τον άνθρωπο που απεβίωσε. Ακόμα υπάρχουν στιγμές όπου επιλέγει την απόσυρση, για να πενθήσει τον αγαπημένο/η του, χωρίς την παρουσία τρίτου. Συχνά επίσης παρατηρείται ότι ο
πενθών αποφεύγει την συμμετοχή σε δραστηριότητες όπου πριν του ήταν ευχάριστες. Τέλος στις σωματικές αντιδράσεις βλέπουμε: Λίγο ή υπερβολικό ύπνο ( ειδικά τις πρώτες νύχτες), εφιάλτες, έντονη κούραση, σωματικούς πόνους και μειωμένη όρεξη για φαγητό. Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι η διαδικασία του πένθους είναι μια επίπονη περίοδος, στην οποία σταδιακά ό ψυχικός πόνος μειώνεται, γίνεται ελεγχόμενος και ανεκτός. Και έτσι ο άνθρωπος προσαρμόζεται στη νέα συνθήκη ζωής του, με τις αλλαγές που αυτή συνεπάγεται.
Στον αντίποδα του φυσιολογικού πένθους συναντάμε το παθολογικό/τραυματικό πένθος. Μία κατηγορία του παθολογικού πένθους είναι το περιπλεγμένο, το οποίο χωρίζεται σε τρείς κατηγορίες: Το αναβλητικό, το ανεσταλμένο και το χρόνιο, τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω.
Στο αναβλητικό πένθος το άτομο συνεχίζει να ζει στην ίδια ρουτίνα που είχε πριν την απώλεια. Αρνείται συνειδητά το θάνατο του οικείου του και η άρνηση της πραγματικότητας δεν μειώνεται όσο περνάει ο χρόνος. Τα άτομα αυτά ενδέχεται να αναγνωρίσουν ξαφνικά, κάποια στιγμή την κατάστασή, λόγο ενός γεγονότος ή μιας εσωτερικής διεργασίας και να βυθιστούν στην κατάθλιψη.
Στο ανεσταλμένο πένθος η εμφάνιση του πένθους γίνεται με μια χρονική καθυστέρηση και συμβαίνει συχνά σε παιδιά και σε άτομα με νοητική καθυστέρηση. Το κυρίαρχο συναίσθημα εδώ είναι ο φόβος, για τον πόνο που θα νιώσουν, την νέα κατάσταση που θα αντιμετωπίσουν και το ότι «μόνο» πλέον
καλείται να ανταπεξέλθει. Εξ’ αιτίας του φόβου αυτού, αντιδρά και αναστέλλει την διαδικασία του πένθους.
Το χρόνιο πένθος, τέλος είναι η κατηγορία που συναντάται πιο συχνά στους πενθούντες που βιώνουν παθολογικό πένθος. Εδώ το άτομο δεν μπορεί να δεχτεί την απώλεια και η αντίδραση του απέναντι στο θάνατο του αγαπημένου είναι μια συνεχής, επίπονη, ατελείωτη και φθοροποιός διαδικασία που
εγκλωβίζει και καθηλώνει το άτομο μέσα στον «πόνο» του. Στις περιπτώσεις που αντιληφθούμε, ότι κάποιος οικείος μας, πιθανόν βιώνει παθολογικό πένθος, είναι πολύ σημαντικό να επικοινωνήσουμε άμεσα με έναν Ψυχολόγο, για να παράσχουμε μια ουσιαστική βοήθεια στον πενθούντα, ώστε να
ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο του ατελείωτου, επιβλαβές και επώδυνου πένθους.
